Morgenster
Hoog in de hemel vormen sterren een sprankje hoop in de eeuwige duisternis. Een lichte groet in het donker, niet meer en niet minder. Bron van bestendigheid. Sterren zijn de ogen van de nacht.
In de nok van het dak van kunstwerkplaats Quinta Essentia in Zwaanshoek hangt op een koude decemberavond een morgenster. Meer verlichting is er buiten niet. De morgenster hangt aan de binnenkant van het cultureel centrum.‘Ik had een zaklamp mee moeten nemen,’ mompelt Edwin van Schie op de parkeerplaats van Quinta Essentia. De docent-directeur van de Hongaarse School plaatst een rood-wit-groene vlag bij de oprit. ‘Ik hoop dat de mensen de vlag zien. Dan weten ze waar ze moeten zijn.’
Het is windstil. Over 13 dagen is het Kerstmis.
Vanwege het twintigjarige bestaan van de Hongaarse School organiseert Van Schie voor de tweede keer dit jaar een muzikaal-theatrale feestavond. De avond staat in het teken van kerst. Vier Hongaren voeren het kerstspel Betlehemes op. Er zijn zeker 90 mensen op afgekomen. ‘Cursisten, oud-cursisten, vrienden van cursisten, lezers van Most Magyarul!. Het is een mooi aantal,’ vertelt Van Schie me.
Onder de toeschouwers bevindt zich een bijzonder gezelschap. Drie generaties vrouwen zijn vertegenwoordigd: grootmoeder, dochter en kleindochter. De laatste volgt Hongaarse lessen bij Van Schie. Ze is tegenstelling tot haar grootmoeder en moeder niet in Hongarije geboren. ‘Al een paar maanden na mijn geboorte ging ik naar Hongarije,’ vertelt ze me. Grootmoeder kwam in 1976 naar Nederland. Op de vlucht voor het communistische regime vond ze in Nederland haar herberg. ‘Eigenlijk wilde ik naar een neef in Zuid-Afrika. Dat mislukte, omdat ik geen visum kreeg.’ Na een paar maanden kwamen ook haar dochters naar Nederland.
De kunstwerkplaats is geheel opgetrokken uit (Litouws) hout. Het is een ontmoetingsplek voor mensen die willen communiceren via kunst. De uitvoering Betlehemes vindt plaats in een sfeervolle ruimte. Links van de morgenster staat een kerstboom van zeker 7 meter hoog. De boom is versierd met alleen lichtjes en rode zakjes. Aan een muur hangen schilderijen en instrumenten. Ik wijs de eigenaar van het centrum op de mystieke krachten van de morgenster. ‘Het is zo net een kerk,’ zegt hij.
Laat de citers slaan.
In het holst van de nacht, op het meest kwetsbare moment in een dag, in alle verborgenheid, kwam Jezus Christus op aarde. Het verhaal is bekend. Vanavond wordt een Hongaarse versie uitgevoerd. De Hongaarse citerspecialist en muziekpedagoog Edina Csüllög heeft een ensemble samengesteld, bestaande uit Júlia Bucz, Márta Horváth en Jeremiás Lajos.
‘Edina en ik hebben op hetzelfde conservatorium in Hongarije gezeten,’ vertelt Bucz met een onvervalst Vlaams (!) accent. Over een uurtje moeten ze op. Vier jaar geleden verhuisde ze naar Antwerpen. ‘Nu woon ik in Etterbeek. De buurt van de Europese Commissie.’ Ze hoefde niet lang na te denken toen Csüllög haar vroeg om te spelen in Nederland. ‘Muziek maken doe ik graag.’ Ze stopt met praten en kijkt richting de morgenster. ‘Gent is trouwens ook plezant.’ Vlaanderen, eeuwig vluchtoord voor kunstenaars.
Er wordt een voorstelling van zang, dans en toneel gegeven. De dans van hun citervingers en de kracht van hun folklorezangstemmen glimmen in de donkere zaal. Bovenal is het een komische voorstelling. Zo verwart een van de herders Bethlehem met Debrecen. Bij alleen een voorstelling blijft het niet. Na het verhaal worden de (oud-)cursisten van de Hongaarse School op hun taalvaardigheid getest. Op vakkundige wijze begeleidt Csüllög de zaal bij het zingen van Hongaarse kerstliedjes. ‘Ik ben ook docent,’ vertelt ze me na afloop. Het ensemble sluit de voorstelling af met een volksdansbal. Táncház. In een kring van ruim 30 mensen toont Lajos de juiste danspasjes op de klanken van de citers.
Op het einde van de avond biedt wijnimporteur en webshop Lekkers uit Hongarije de gasten diverse Hongaarse wijnen en worsten aan. Het laven van de dorstigen. De morgenster kijkt berustend toe.
Tim Baas, kerstmis 2008