Taalpraatje 9 - Alma, körte s a többi


over het meervoud in het Hongaars


In mijn lespraktijk worden de cursisten al vrij gauw geconfronteerd met het meervoudsteken -k. Met veel moeite leren zij dan dat er verschillende tussenklinkers (verbindingsklinkers) tussen de stam en de -k moeten worden gebruikt al naar gelang de 'klankkleur' van het woord: voorklinkerwoorden (dat wil zeggen woorden die de klinkers e, ö, ü bevatten) krijgen een voorklinker als tussenklinker, achterklinkerwoorden (d.w.z. woorden met a, o, u) krijgen een achterklinker. De regelmaat is dan szék, székek, asztal, asztalok. Dat er voorklinkerwoorden bestaan met ü en ö en dat het meervoud dan meestal ook een ö bevat (bôrönd, bôröndök) is een extra stukje informatie die meteen weer van pas komt tegen de tijd dat de werkwoordsvervoeging moet worden geleerd. Er is daar immers ook sprake van een subcategorie van woorden met ö, ü.

Tegenstrijdig lijkt het dan dat men eveneens in les 1 ook leert dat je het meervoud eigenlijk niet zo vaak nodig hebt. Je kunt het vaak weglaten: als je op de markt appels wil kopen heb je genoeg aan kérek almát (Ik wil graag appel). Het woord alma staat in dít geval voor het product in het algemeen en niet voor een los exemplaar van dat product. Ook na telwoorden en hoeveelheidswoorden blijkt het meervoud niet te worden gebruikt: naast tíz könyv (tien boeken) en nyolc nap (acht dagen) heb je ook sok ember (veel mensen) en néhány turista (sommige toeristen). Ook hoef je meestal geen meervoud te gebruiken na een opsomming van meerdere enkelvoudige onderwerpen: Péter és Irén elmegy a Mátrába (Peter en Irene gaan naar het Matragebergte).
Dit leidt tot de conclusie dat je in het Hongaars kennelijk maar één keer ergens hoeft aan te duiden dat het om meervoud gaat of dat het er om meer gaat. Als je bijvoorbeeld een telwoord gebruikt weet je al dat het om meer personen of dingen gaat, in de rest van de zin hoef je dat dan niet nog eens aan te duiden. Zo krijg je zinnen als A három turista elutazott a Mátrába. (De drie toeristen vertrokken naar het Matragebergte).

Tegen de tijd dat de cursisten dan toekomen aan de lastige materie van het bezit en hebben, kun je met behulp van deze regel (één keer meervoud - d.w.z. één keer aanduiden van meer - is genoeg) dan ook de volgende probleemgevallen aanpakken:
az ô könyvük (hun boek), waarbij ôwel een derde persoon aangeeft maar toch in het enkelvoud staat. Ook a lányok autója is zo te verklaren: aan lányok kun je zien dat er meer bezitters zijn, daarom heeft autó genoeg aan de uitgang -ja (= bezitsmarkeerder derde persoon enkelvoud).

Toch blijft het vage gevoel bestaan, dat er meer achter steekt. En inderdaad, het feit dat je op de markt bij het kopen van appels geen meervoud hoeft te gebruiken, terwijl je (meestal) wel meer dan één appel koopt, behoeft nadere contemplatie. Als je bijvoorbeeld zou vragen: Kérek egy almát dan zou een Hongaarse marktkoopman of -koopvrouw raar opkijken. Immers, appels koop je meestal niet per stuk, maar per gewicht, dus per hoeveelheid.

Toch is ook dit fenomeen onder dezelfde noemer te vatten als bovenstaande regel van één keer meervoud is genoeg. Van de Londense professor en docent Hongaars Peter Sherwood leen ik daartoe graag het begrip severalness (dat ik hier het beste kan omschrijven als verscheidene verschillende exemplaren). Als je appels koopt gaat het er niet om dat je op die plek op dat moment een paar verscheidene, verschillende appels ziet liggen, je noemt ze dan ook niet almák, maar duidt ze simpelweg aan als het product appel (alma).

Als je vijf kinderen hebt - of zo gewild tien boeken - dan gaat het er niet om dat je vijf verschillende kinderen hebt of tien verschillende boeken, maar dat je van het fenomeen kinderen er vijf hebt, of van het voorwerp boeken er tien. (Volgt u me nog?). Maar als ik daarentegen wil vertellen dat de kinderen op school zitten, of de boeken in mijn tas, dan heb ik het weer over a gyerekek resp. a könyvek, dan neem ik ze dus weer als een (reeds aangeduid) aantal verschillende personen resp. objecten.

Tot slot, op een Hongaarse boekenwinkel maakt het opschrift KÖNYV (of op een schoenenwinkel CIPÔ) al duidelijk wat er wordt verkocht. Ook hier gaat het om het product in het algemeen en niet om een aantal afzonderlijke exemplaren. Hetzelfde geldt voor samenstellingen als turistaszálloda (toeristenhotel), gyerekszoba (kinderkamer), vevôszolgálat (klantenservice) of olvasótábor (lezerskring).

Köszönöm a figyelmüket!

Mostmagyarul!